Pochodzenie nazwy Liszki wywodzone jest na kilka sposobów. Jedna z hipotez odnosi się do lisich skór, które składano właścicielom terenu jako naturalną daninę. Druga nazwę Liszki wiąże z nazwą grzybów liszek, zwanych też kurkami. Niektórzy naukowcy skłaniają się do wersji, że nazwa Liszki pochodzi od imienia pierwszego osadnika.
Pierwsi ludzie pojawili się na terenie dzisiejszej gminy Liszki kilkadziesiąt tysięcy lat temu. Na terenie wsi Piekary odkryto pochodzące sprzed ok. 120 tys. lat ślady neandertalskich łowców. Sprzyjały im liczne jaskinie stanowiące naturalne schronienie, obfitość roślinności i zwierząt oraz dostęp do wody i niezwykle cennego wówczas krzemienia.
Oficjalna wzmianka o tym terenie pochodzi z 1125 roku. Liszki wspomniane są w przywileju wystawionym przez legata papieskiego biskupa Idziego, zatwierdzającym posiadłość w Tyńcu dla zakonu benedyktynów.
W późniejszych wiekach nazwy okolicznych wsi i nazw geograficznych często pojawiały się w różnych dokumentach związanych z klasztorem benedyktynów z Tyńca (ich opactwo powstało na prawym brzegu Wisły prawdopodobnie w 1044 r.) i kamedułów z Bielan (klasztor tego zakonu stoi od 1603 r. na Srebrnej Górze, na lewym brzegu Wisły). Oba klasztory widać prawie z każdego miejsca w gminie.
Na przestrzeni wieków obecne tereny gminy Liszki wchodziły w skład dóbr klasztornych wspomnianych benedyktynów z Tyńca i kamedułów z Bielan, ale i sióstr norbertanek z Krakowa.
Przekazy historyczne wspominają, że w 1363 r. w Liszkach gościł król Kazimierz Wielki. Przez tereny wsi Rączna przechodziły wojska króla Jana III Sobieskiego zmierzając w 1683 r. pod Wiedeń. W okolicy doszło do spotkania Tadeusza Kościuszki z Józefem Wodzickim, na którym omawiano przygotowania do powstania.
Podczas konfederacji barskiej na terenie gminy stacjonowały oddziały rosyjskie, które stąd atakowały klasztor w Tyńcu, jeden z najsilniejszych punktów oporu konfederatów.
W okresie zaborów teren gminy znalazł się w granicach Austrii, a same Liszki w latach 1815-1846 wchodziły w skład Wolnego Miasta Krakowa.
II wojna światowa i okupacja hitlerowska to smutny czas dla okolicy. Mieszkańcy aktywnie działali w ruchu oporu lub tylko pomagali partyzantom, co doprowadziło do pacyfikacji Liszek i Kaszowa. Przypominają o tym okolicznościowe tablice i pomniki.
Gmina Liszki graniczy z Krakowem, a położona jest w południowej części jednego z najpiękniejszych regionów Polski – Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Jej południową granicą jest największa polska rzeka – Wisła.
Gmina ma typowo podmiejski charakter – do wszystkich miejscowości dociera komunikacja publiczna.
Znaczna część gminy chroniona jest parkami krajobrazowymi.
Najstarsza pisana wzmianka o Liszkach pochodzi z 1105 roku i znajduje się w dokumencie wystawionym przez legata papieskiego Idziego. Obecne tereny gminy wchodziły w skład dóbr klasztornych benedyktynów z Tyńca, norbertanek z Krakowa i kamedułów bosych
z Bielan.
Dzisiaj gmina Liszki kojarzy się przede wszystkim z największym podkrakowskim zalewem rekreacyjnym nazywanym Kryspinowem o I klasie czystości wody oraz rezerwatami przyrody – Dolina Mnikowska i Zimny Dół.
Gmina ma charakter rolniczy i częściowo turystyczno-rekreacyjny. Słynie z wieloletniej tradycji wikliniarstwa i wyrobów wędliniarskich. Do kalendarza kulturalnego gminy Liszki i powiatu krakowskiego na stałe weszło „Święto Wikliny” organizowane na początku czerwca.
W wielu sołectwach zachowały się obiekty architektury XIX w. Najstarszym zabytkiem są kościół i plebania w Morawicy, powstałe na bazie dawnego zamku rodu Tęczyńskich. Na pobliskim cmentarzu spoczywa Mieczysław Medwecki – pierwszy pilot wojskowy, który zginął w czasie II wojny światowej. W Dolince Mnikowskiej na jednej ze skał w 1863 r. Walery Eliasz Radzikowski umieścił malowidło przedstawiające Matkę Boską, która otoczona jest szczególnym kultem i do której zmierzają pielgrzymki.
Obszar zajmowany przez gminę Liszki był sprzyjający dla osadnictwa pradziejowego ze względu na dużą ilość jaskiń, a także poszukiwanego wówczas krzemienia.
Słynny klasztor benedyktynów w Tyńcu – tak często zamieszczany w albumach krajoznawczych – fotografowany jest z Piekar znajdujących się w gminie Liszki. Tam też, nieomal z Wisły, wyrasta kilka malowniczych białych, wapiennych skałek z jaskiniami. Ten właśnie krajobraz – biała skałka nad wodą – stał się kanwą herbu gminy pod nazwą „Ziemia Lisiecka”. Natomiast w pogodne dni z Chrosnej i Morawicy widać rozległy teren sięgający aż do Tatr (ok. 100 km).
Gmina Liszki jest bardzo dobrym terenem dla inwestorów z uwagi na swoje położenie geograficzne i walory turystyczne. Sąsiedztwo z Krakowem, portem lotniczym w Balicach, autostradą to atuty i oferta dla inwestorów. Rozwój gminy związany będzie z trzema dziedzinami gospodarki: mieszkalnictwem, turystyką, usługami i produkcją związaną z rolnictwem.
powierzchnia: 72,2 km2
liczba mieszkańców: 15 200
Miejscowości: Budzyń, Cholerzyn, Chrosna, Czułów, Jeziorzany, Kaszów, Kryspinów, Liszki, Mników, Morawica, Piekary, Rączna, Ściejowice
adres: 32-060 Liszki UG
tel.: 0 12 28-06-234, 28-06-241, 28-06-242, 28-06-243, 28-06-244
fax: 28-06-252
e-mail: ug@liszki.gmina.pl
str. intern. : www.liszki.gmina.pl
Wójt gminy Liszki: Paweł Miś
Przewodniczący Rady Gminy Liszki: mgr inż. Zbigniew Kaczor
Atrakcje w gminie Liszki
Nieskażona natura na wyciągnięcie ręki. Wytchnienie poza zgiełkiem wielkiego Miasta świata
Na terenie Gminy Liszki znajduje się wiele ciekawych miejsc wartych odwiedzenia. Atrakcje dla siebie znajdą tu zarówno miłośnicy przyrody i historii, jak i zwolennicy aktywnej rekreacji czy też spokojnego wypoczynku.
Kaszów
W miejscowości znajduje się bardzo wiele zabytkowych domów i gospodarstw z XIX w. i początku XX w. wpisanych do rejestru zabytków.
Kryspinów
Wieś powstała prawdopodobnie na przełomie XV i XVI w. jako osada o nazwie Wenecja. Jako, że w okolicy były bagna porośnięte trzciną wydzielające nieprzyjemną woń, do miejscowości przylgnęła nazwa Śmierdząca, która przetrwała do roku 1897. Dopiero wtedy, ówczesny właściciel wsi - Jan Skirliński, zmienił ją na Kryspinów, na cześć przodka Kryspina.
Inna wersja wywodzi etymologię nazwy Śmierdząca od smerda - bardziej rozumnego chłopa, zarządcy w klasztorze.
Pałac z pierwszej połowy XIX wieku znajduje się obecnie w rękach prywatnych. Na uwagę zasługuje przylegający do niego park z ciekawym drzewostanem i stawem.
Z Kryspinowem kojarzony jest duży zbiornik wodny zwany Zalewem Kryspinowskim (formalnie nazwa brzmi jednak Zalew na Piaskach i leży on na terenie wsi Cholerzyn i Budzyń). Piaszczysta plaża, kąpielisko strzeżone z wypożyczalnią sprzętu wodnego, zjeżdżalnią wodną, boiskami do koszykówki i siatkówki plażowej oraz placem zabaw dla dzieci przyciągają w upalne dni tłumy krakowian.
Liszki
W samym centrum, przy małomiasteczkowym rynku, wznosi się kościół pod wezwaniem św. Mikołaja z 1873 r.. W ołtarzach znajdują się XVIII-wieczne obrazy. W ołtarzu głównym wizerunek Matki Boskiej Lisieckiej, zapewne z XVII w., w srebrnych sukniach.
Nieopodal kościoła znajduje się pomnik upamiętniający pacyfikację wsi i zamordowanie 27 mężczyzn i 3 kobieta przez hitlerowców 4 lipca 1943 r.
Warto wiedzieć, że już w 1898 r. powstał w Liszkach bank – Spółka Oszczędności i Pożyczek, wywodzący się od kasy dr. Franciszka Stefczyka. Była to druga tego typu instytucja na ziemiach polskich.
Morawica
Prawdopodobnie już w XI w. Morawica była wsią rodową Toporczyków, którzy wybudowali w niej zamek. Wieś po raz pierwszy pojawia się w dokumentach z 1238 r. Natomiast przekazy z XVIII w. mówią, iż w 1408 r. Tęczyńscy herbu Topór (a więc ród wywodzący się z Morawicy) osiedli na Zamku Tenczyn i ofiarowali część murowanych zabudowań zamku w Morawicy na potrzeby kościoła.
Charakterystyczną bryłę kościoła św. Bartłomieja położonego na wzgórzu doskonale widać z autostrady Kraków – Katowice. Drewnianą świątynię wzniesiono prawdopodobnie w XIII, a kościół murowany zbudowano w XV w. Obecna barokowa świątynia powstała w latach 1743-48 według projektu Francesco Placidiego, na zlecenie właściciela wsi Augusta Czartoryskiego. Wystrój wnętrza pochodzi z XVII i XVIII w.
Ciekawą inicjatywą miejscowego ks. proboszcza Władysława Palmowskiego jest tzw. Wzgórze Pamięci z pomnikiem „Niezłomnym – Ojczyzna” poświęconym pamięci Niezłomności Narodu Polskiego. Pomnik ściśle wiąże się z obchodami 1050-lecia chrztu Polski. Przy kościele można też odwiedzić Ogród Świętych Polskich oraz Polską Górę Przemienienia (teren z tzw. kamieniami historii, popiersiami Polaków zasłużonych dla Ojczyzny oraz Krzyżem i Kamieniem Smoleńskim.
Na miejscowym cmentarzu znajduje się pomnik Polskie Orły z nazwiskami ponad 500 polskich pilotów, którzy zginęli podczas I i II wojny światowej lub w katastrofach lotniczych.
Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób Mieczysława Medweckiego, polskiego żołnierza, który był pierwszym pilotem poległym podczas II wojny światowej.
Piekary
We wsi Piekary stoiXIX-wieczny neogotycki zespół pałacowy, wraz zabudowaniami dworskimi. Niewielki budynek stylem przypomina podpoznański Kórnik.
Tuż obok znajdują się jurajskie skałki nadwiślańskie. Na wzgórzu Skała istniała kiedyś strażnica obronna Konrada Mazowieckiego wybudowana w 1246 r. i zniszczona wkrótce przez pożar. Do dziś zachowało się jedynie wzniesienie „zamkowe”, które w swym wnętrzu może kryć fundamenty budowli.
W przełomie Wisły zwanym Brama Tyniecką znajduje się zespół skał jurajskich Okrążka, Galoski i Skały (zwane są one też Na Gołąbcu) z kilkoma schroniskami skalnymi. Odkryto tu ślady obozowiska neandertalskich łowców sprzed 120.000 lat.
Ściejowice
We wsi stoi klasycystyczny dwór z pierwszej połowy XIX w. Wokół dworu pozostałości dawnego parku o charakterze romantycznym założonego około 1850 r.
W pobliżu, w rejonie starego koryta Wisły, znajduje się kilka niewielkich zbiorników wodnych chętnie odwiedzanych przez wędkarzy z Krakowa i ze Śląska.
Na terenie Gminy Liszki znajdują się również sołectwa Baczyn, Budzyń, Cholerzyn, Chrosna, Czułów, Jeziorzany, Mników i Rączna. Uważny wędrowiec znajdzie w nich urocze kapliczki stojące przy drodze lub w przydomowych ogródkach oraz piękne krajobrazy.
Szlaki turystyczne
Na terenie Gminy Liszki przebiega kilka szlaków turystycznych. Najbardziej znanym jest utworzony w 2010 r. Szlak papieski „Nie lękajcie się”. Rozpoczyna się ona na Salwatorze w Krakowie, przy kaplicy św. Małgorzaty. Dalej ulicą Księcia Józefa prowadzi do Piekar – pod figurę Matki Bożej na cokole przy pałacu. Następnie biegnie do Rącznej, do „Kapliczki Sobieskiego”, skąd strzałka kieruje ku miejscowemu kościołowi. Znajduje się w nim rzeźba Papieża Mistycznego w oknie (dzieło artysty Tomasza Pałki), cztery duże obrazy i pamiątkowe meble. Dalej szlak prowadzi do Czernichowa i po przeprawieniu się na drugi brzeg Wisły do Brzeźnicy i Marcyporęby. Nazwa szlaku nawiązuje do słów wypowiedzianych przez ówczesnego kardynała Karola Wojtyłę „Jestem z wami! Nie lękajcie się!”
Przez teren gminy przebiega również fragment trasy samochodowej „Pierścień Jurajski” łączącej podkrakowskie gminy i teren Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Rowerzyści mają do dyspozycji fragment szlaku Greenways przebiegającego od granic Krakowa przez Kryspinów, Cholerzyn, Mników do Czułowa i dalej na zachód oraz część trasy szlaku rowerowego rowerowej „Wiślany szlak” (z Krakowa przez między miejscowościami Piekary, Ściejowice, do Jeziorzany).
Miłośnicy pieszych wędró wek mogą korzystać ze szlaku czarnego (Baczyn, Czułów, Mników, Chrosna), niebieskiego (Chrosna, Morawica, Mników) i zielonego (Kryspinów, Baczyn, Cholerzyn).
Produkty regionalne
To miejsce smakujeCenimy sobie tradycję. To właśnie stąd pochodzi jeden z najbardziej znanych polskich produktów wędliniarskich. Znany także na świecie rarytas - kiełbasa lisiecka. Mamy wielkie tradycje rękodzieła, a nasi mieszkańcy od wieków wytwarzają przedmioty z wikliny. A kiedyś każdy elegant z Krakowa musiał mieć słomkowy kapelusz rodem z Liszek.
Kiełbasa lisiecka
Najbardziej znanym produktem pochodzącym z gminy Liszki jest kiełbasa lisiecka produkowana ze specjalnie selekcjonowanych kawałków szynki i schabu. Tradycja kiełbasy lisieckiej wywodzi się z grubo krojonej kiełbasy krakowskiej. Pod obecną nazwą znana jest od lat 30. XX w.
Staranny dobór wysokiej jakości mięsa oraz unikalna technika wędzenia (dymem z drewna bukowego, olchowego lub drzew owocowych) nadają kiełbasie lisieckiej charakterystyczny smak (z aromatem czosnku i pieprzu) oraz lśniącą, ciemnobrązową barwę.
Kiełbasa lisiecka ma znak „chronione oznaczenie geograficzne”, co potwierdza, że została zarejestrowana przez Komisję Europejską w specjalnym spisie i jej nazwa może być stosowana do wyrobów produkowanych wg precyzyjnie określonej receptury jedynie na terenie gminy Liszki i sąsiedniej gminy Czernichów.
Z ustnych przekazów wiadomo, że walory smakowe kiełbasy lisieckiej cenili m.in. metropolita krakowski książę Adam Sapieha, kardynał Karol Wojtyła, czyli późniejszy papież Jan Paweł II, oraz wiele znamienitych osobistości.
Od 2011 r. organizowane jest Święto Kiełbasy Lisieckiej.
Kukiełka lisiecka
Pierwszej wzmianki o „kukiełce”, czyli wrzecionowatej, zwężającej się ku końcowi bułce pszennej o matowej lub błyszczącej skórce, można doszukać się we wspomnieniach Ambrożego Grabowskiego (żył na przełomie XVIII i XIX w.), miłośnika i historiografa Krakowa.
Są one wypiekane do dziś, a od pewnego czasu można je nabyć w jednej z renomowanych sieci polskich delikatesów.
Do przygotowania kukiełek używa się mąki, soli, drożdży oraz wody. Przed włożeniem kukiełek do pieca ich wierzch smarowany jest tzw. zanką, czyli pszennym krochmalem o konsystencji śmietany. W ostatecznej fazie przygotowywania kukiełki układane są w piecu i opalane drewnem sosnowym z domieszką liściastego.
Święto Wikliny
Tradycje wikliniarskie na terenie dzisiejszej gminy Liszki sięgają XIX w. Sadzono ją głównie na wilgotnych glebach nieopodal Wisły nienadających się pod uprawę innych roślin. Zainteresowanie uprawą wikliny było też związane z możliwością wykorzystywania jej do umacniania brzegów rzeki.
Pod koniec lat 70. XIX w. do Liszek przeniesiono z pobliskiego Czernichowa szkołę, w której w ciągu kilku miesięcy uczono obróbki wikliny i wyplatania z nich różnych przedmiotów. Przed laty były to głównie kosze, półkoszki, płoty, ściany stodół, a nawet wasągi (wiklinowy pleciony kosz do paradnego wozu konnego) i tzw. wiersze (sprzęty do połowu ryb). Dziś z wikliny produkuje się głównie kosze oraz różne pojemniki i meble.
Najmocniejszymi ośrodkami produkującymi wyroby z wikliny są wsie Jeziorzany, Ściejowice i Rączna. Dla wielu mieszkańców uprawa wikliny i jej przetwórstwo nadal stanowią główne źródło utrzymania.
Od 2000 r . gmina Liszki organizuje Święto Wikliny.
Przyroda
Nieskażona natura na wyciągnięcie rękiTrudno uwierzyć, że w takim miejscu, między dwoma wielkimi miastami – Katowicami i Krakowem, zachowała się enklawa nieskażonej przyrody. Głębokie lasy, skaliste wąwozy, jaskinie i czyste rzeki. Najcenniejsze przyrodniczo tereny chronione są rezerwatami przyrody. Siedliska nietoperzy i bobrów świadczą o tym, że nasze środowisko naprawdę jest naturalne.
Znaczną część gminy Liszki zajmują rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe (Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy i Tenczyński Park Krajobrazowy) i obszary chronionego krajobrazu. Stąd obecność koloru zielonego, barwy wyrażającej radość i nadzieję, w herbie gminy.
Dolina Brzoskwinki
Dolina Brzoskwinki, położona między miejscowościami Brzoskwinia, Chrosna i Morawica, ma długość ok. 4 km. Dzięki staraniom mieszkańców Chrosnej uporządkowano zbocza dolinki, odsłonięto skały wapienne, wyznakowano ścieżkę dydaktyczną, przygotowano dla turystów ławki, miejsca biwakowe i tablice z opisami doliny. Dzięki tym staraniom Dolina Brzoskwinki jest jednym z bardziej atrakcyjnych miejsc rekreacyjnych w okolicach Krakowa.
Górny odcinek doliny ma łagodne stoki i szerokie dno. Natomiast dolny, w okolicach Chrosnej, to skalisty wąwóz o wąskim dnie. Okoliczne skały wapienne porastają murawy kserotermiczne i różnorodne gatunki roślin (niektóre z nich są chronione prawnie).
Ścieżka dydaktyczna „Chrośnianeczka” o długości 4,4 km to zamknięta pętla, na przejście której potrzeba 1.30-2 godz. Trasa prowadzi między malowniczymi skałami o fantastycznych kształtach. Wielką atrakcją jest przejście skalnym korytarzem przez skałę zwaną Obchodnią czy spojrzenie ze szczytu skały zwanej Wielkim Brzegiem, z punktu widokowego przy żelaznym krzyżu, na znajdujące się 60 m niżej dno doliny.
W jednej ze skał znajduje się jaskinia Ducha Gór. Według opowiadań mieszkańców pilnował on wypasanego w okolicy bydła, gdy pastuszkowie zajęli się zabawą. Nieco dalej ścieżka wyprowadza na grzbiet Garbu Tenczyńskiego, skąd przy dobrej widoczności można zobaczyć nawet Tatry.
Zbocza doliny porastają grab, jesion, dąb i brzoza, a u ich podnóża, wśród wielu gatunków, można znaleźć przylaszczki, zawilce i kopytniki.
Dolina Mnikowska
Dolina Mnikowska to niezwykle malowniczy i piękny wąwóz krasowy, który od 1963 r. jest rezerwatem przyrody w ramach Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Skały tworzą tu bardzo strome ściany, wrota skalne lub pojedyncze iglice. Najdłuższa z dziesięciu jaskiń ma długość 82 m.
W środkowej części rezerwatu, nad uroczą polanką, w południowych ścianach, w zakolu zwanym Cyrkiem, znajduje się ołtarz z dużym obrazem Matki Boskiej Skalskiej namalowany przez Walerego Eliasza-Radzikowskiego w 1863 roku. W latach 50. XX w. oryginał nie był w najlepszym stanie, więc ktoś próbował go trochę odświeżyć i w zasadzie namalował go na nowo.
Elementami krajobrazu kulturowego Doliny Mnikowskiej, oprócz ołtarza i obrazu, są również stacje drogi krzyżowej, krzyż na szczycie skały, tablice informacyjne dla turystów, a także sama polanka i bezleśna część wąwozu powstałe w wyniku prowadzonej tu od wieków gospodarki rolniczej – wypasu i koszenia.
W rezerwacie występuje aż 17 gatunków roślin chronionych, m.in.: buławnik, lilia złotogłów, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko, naparstnica zwyczajna. W skład naskalnych muraw wchodzą: koniczyna długowłosa, oman szorstki, fiołek kosmaty, parzydło leśne i kozłek trójlistkowy. Jest tu szczególnie pięknie wiosną, gdy kwitną wielkie połacie: przylaszczki pospolitej, zawilca gajowego, kokoryczy pełnej, szczyru trwałego, fiołka wonnego, zawilca żółtego i wielu, wielu innych gatunków.
W Dolinie Mnikowskiej można spotkać liczne nietoperze chroniące się w jaskiniach. Ptaki reprezentowane są przez pustułki, ortolany i słowiki rdzawe.
Przez Dolinę Mnikowską przebiega Małopolski Szlak Geoturystyczny
Rezerwat Zimny Dół
Wejście do rezerwatu znajduje się obok drogi z Mnikowa do Baczyna, na niewielkim skrzyżowaniu obok charakterystycznej kapliczki, po lewej stronie której wznoszą się potężne wapienne ściany. Można tu dojść pieszo czarnym szlakiem turystycznym z parkingu przy rezerwacie przyrody Dolina Mnikowska, zwiedzając przy okazji pozostałości grodziska z IX-X w.
Rezerwat przyrody nieożywionej obejmuje fragment prawego zbocza Doliny Zimny Dół z niezwykle rzadko spotykanymi formami skalnymi (skalne grzyby, bloki z rozwiniętymi u ich podnóży okapami oraz skalne przesmyki).
Odkrywaniu uroków tego miejsca sprzyja ścieżka edukacyjna, która kluczy między olbrzymimi blokami skalnymi rozsianymi gęsto po lesie. Wędrowiec ma wrażenie przebywania w mrocznym skalnym labiryncie ukształtowanym w wyniku procesów krasowych.
Obok rezerwatu znajduje się unikalne źródło krasowe wypływające wprost z jaskini.
Rezerwat jest dużą atrakcją nie tylko geologiczną, ale również przyrodniczą. Występuje tu 230 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich 21 gatunków podlegających ochronie ścisłej lub częściowej.
Warto zwrócić uwagę na bardzo stare okazy kwitnącego bluszczu pospolitego pnącego się, aż na wierzchołki drzew (kwitnący bluszcz jest u nas rzadkością i podlega ochronie).